Hemofilia - przyczyny, objawy, leczenie

Lek. Kornel Gajewski

Co to jest hemofilia i jakie są jej przyczyny?

Hemofilia to genetyczna choroba krwi zaliczana do grupy osoczowych skaz krwotocznych. Istotą choroby jest wrodzony brak lub niedobór czynników krzepnięcia krwi. Jeśli naczynie krwionośne (żyła, tętnica, kapilara) zostanie uszkodzone u zdrowej osoby, elementy krwi, płytki (trombocyty) oraz czynniki krzepnięcia, tworzą skrzep i zapobiegają przedłużonemu krwawieniu. U osób z hemofilią ze względu na brak lub niedobór czynników krzepnięcia tworzenie się skrzepu jest utrudnione, dlatego dochodzi do wydłużenia czasu krwawienia (zewnętrznego, np. z nosa, lub wewnętrznego, np. do stawów).

W zależności, jakiego czynnika brakuje, wyróżnia się hemofilię A (niedobór czynnika VIII), hemofilię B (niedobór czynnika IX) lub hemofilię C (niedobór czynnika XI).

Przeczytaj także: W jaki sposób krzepnie krew?

Hemofilia jest chorobą genetyczną, dziedziczoną recesywnie i związaną z płcią. Geny, których dotyczy mutacja, związane są z chromosomem X. Oznacza to, że chorują tylko mężczyźni, kobiety zaś są bezobjawowymi nosicielkami. W przypadku hemofilii C dziedziczenie jest inne, chorują zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Jest to jednak bardzo rzadki rodzaj hemofilii.

W 2/3 przypadków hemofilii występuje typowy wywiad rodzinny. Pozostała 1/3 to sporadyczne zachorowania z powodu nowej mutacji u osoby bez obciążeń rodzinnych.

Przeczytaj także: Krwawienie z nosa

Jak często występuje hemofilia?

Hemofilia A występuje w Polsce z częstością 7/100 tys. osób i jest najczęstszym typem hemofilii. Hemofilia B występuje tylko u 1/100 tys. osób, a hemofilia C dużo rzadziej.

Wyróżnia się 3 stopnie ciężkości hemofilii w zależności od stężenia czynników krzepnięcia:

  • hemofilia łagodna, w której stężenie czynnika VIII lub IX wynosi powyżej 5% normy
  • hemofilia umiarkowana, w której stężenie czynnika VIII lub IX wynosi 1–5% normy
  • hemofilia ciężka (stanowi około 50% przypadków hemofilii), w której stężenie czynnika VIII lub IX jest mniejsze niż 1%.

Jak się objawia hemofilia?

Hemofilia A oraz B mają podobny obraz kliniczny. Nasilenie objawów zależy od stopnia niedoboru czynnika krzepnięcia. Pierwsze objawy mogą pojawiać się od najwcześniejszego dzieciństwa, ale zazwyczaj występują po raz pierwszy między 1. a 2. rokiem życia.

Głównym objawem hemofilii jest krwawienie. Może ono pojawić się w każdym miejscu ciała, może być widoczne (zewnętrzne) lub niewidoczne (wewnętrzne, do jam ciała). Krwawienie u chorych na hemofilię może wystąpić po urazie (w hemofilii umiarkowanej lub łagodnej) albo bez istotnej przyczyny – samoistne (najczęściej w hemofilii ciężkiej). Zazwyczaj krwawienia są zlokalizowane w stawach i mięśniach.

Hemofilia krwawienie z nosa
Często występujące krwawienia z nosa mogą być jednym z objawów hemofilii.

Chory na hemofilię, u którego wystąpiło krwawienie do stawu, może odczuwać ból, ciepło i mrowienie zajętego stawu, widoczny też jest obrzęk stawu, a sam staw ma ograniczoną ruchomość. Najczęściej występują krwawienia do dużych stawów (kolanowych, łokciowych, skokowych). W wyniku częstych krwawień dostawowych dochodzi do ich uszkodzenia, usztywnienia a nawet unieruchomienia. Taki proces nazywany jest artropatią hemofilową.

Krwawienia domięśniowe charakteryzuje ból, obrzęk, ocieplenie i usztywnienie mięśni. Jeśli krwawienie jest głębokie, może dojść do ucisku na nerwy lub tętnice, co powoduje mrowienie i drętwienie. W wyniku częstych krwawień domięśniowych może dojść do utraty ruchomości w obrębie danego mięśnia, utraty czucia oraz paraliżu mięśnia. Najczęściej wylewy obserwuje się w obrębie kończyn dolnych (łydki, uda oraz mięśnia dwugłowego). Wylew krwi może objąć mięsień biodrowo-lędźwiowy po prawej stronie, co mylnie sugeruje zapalenie wyrostka robaczkowego.

Zarówno krwawienia dostawowe, jak i domięśniowe mogą być przyczyną ciężkiej niepełnosprawności ruchowej.

Do groźnych krwawień zalicza się krwawienie wewnątrzczaszkowe, które stanowi główną przyczynę zgonów u chorych na hemofilię. Groźne jest również krwawienie do tylnej ściany gardła i dna jamy ustnej, ponieważ może utrudniać oddychanie.

Inne krwawienia, które często występują w przebiegu hemofilii, to wylewy podskórne (siniaki), krwawienia z nosa, krwawienia z przewodu pokarmowego (najczęściej z wrzodów żołądka i dwunastnicy) oraz krwiomocz.

Jak postępować w przypadku wystąpienia objawów hemofilii?

Dzieci z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku hemofilii (tzn. ojciec lub rodzeństwo choruje na hemofilię lub był przypadek hemofilii w rodzinie matki) powinny zostać objęte opieką specjalisty hematologa. Dzieci i osoby dorosłe, u których w wywiadzie rodzinnym nie występuje hemofilia i u których doszło do nieprawidłowego krwawienia (szczególnie krwawienie do stawu) lub występuje przedłużony czas krwawienia, powinny niezwłocznie zgłosić się do lekarza POZ, który po wykonaniu podstawowych badań w razie potrzeby skieruje pacjenta do hematologa.

Przeczytaj także odpowiedź na pytanie: Zasady szczepienia dzieci chorych na hemofilię

U chorych na hemofilię wcześnie wprowadzone leczenie profilaktyczne może zapobiec ciężkiemu kalectwu wynikającemu z krwawień dostawowych i domięśniowych, a także może skrócić czas występowania objawów.

W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie hemofilii?

Lekarz przeprowadza dokładny wywiad rodzinny w kierunku hemofilii, w tym szczególnie u matki chorego. Może zlecić badania przesiewowe: morfologia krwi obwodowej z liczbą płytek krwi, czas protrombinowy, czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT). W razie stwierdzenie nieprawidłowych wyników mogących wskazywać na hemofilię, lekarz kieruje pacjenta do hematologa w celu wykonania badań specjalistycznych, które obejmują aktywność czynnika VIII, IX i XI, a także badania genetyczne.

Przeczytaj więcej o diagnostyce: Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APPT)

Podstawą rozpoznania hemofilii A, B lub C jest stwierdzenie zmniejszonej aktywności odpowiedzialnego za jej wystąpienie czynnika krzepnięcia. Badania genetyczne pozwalają na ujawnienie stanu nosicielstwa hemofilii.

Jakie są metody leczenia hemofilii?

Nie ma leczenia przyczynowego hemofilii. Można stosować tylko leczenie objawowe, polegające na substytucji brakujących czynników krzepnięcia.

Do leków stosowanych w hemofilii zalicza się:

  • Koncentraty czynników krzepnięcia (VIII, IX lub XI). Mogą one być podawane tylko dożylnie. Po dokładnym szkoleniu pacjenta, chory może sobie sam w domu podawać czynniki. W zależności od sytuacji czynniki dawkuje się w różnych ilościach. Można je podać na żądanie, np. w przypadku krwawienia, przed planowaną aktywnością fizyczną (w wyniku której może dojść do urazu) oraz profilaktycznie. Profilaktyka hemofilii to stałe regularne leczenie zapobiegające powikłaniom spowodowanym wylewami dostawowymi i domięśniowymi. Najczęściej preparaty czynników krzepnięcia podawane są 2–3 razy w tygodniu przez wiele lat.
  • Przeczytaj więcej o leczeniu: Koncentraty czynników krzepnięcia

  • Desmopresyna ma zastosowanie tylko w hemofilii A, najczęściej łagodnej i umiarkowanej.
  • Leki antyfibrynolityczne są stosowane w przypadku krwawień z jamy ustnej lub nosa. W razie usuwania zębów można podawać np. kwas traneksamowy od dnia ekstrakcji przez kolejne 7–10 dni co 8 godzin. Leki te są przeciwwskazane w przypadku występowania krwiomoczu ze względu na ryzyko zatkania dróg moczowych przez skrzepy.

Zalecenia ogólne dla chorych na hemofilię

Czego nie wolno robić?

Chorzy na hemofilię nie mogą przyjmować niektórych leków, np. kwasu acetylosalicylowego, indometacyny, fenylobutazonu oraz innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, które hamują czynność płytek (mają działanie przeciwzakrzepowe).

Nie powinno się stosować wstrzyknięć domięśniowych.

Co należy robić?

Każdy chory na hemofilię lub rodzic dziecka chorującego na tę chorobę powinien:

  • zdobywać wiedzę na temat choroby
  • dbać o aktywność fizyczną, ponieważ zmniejsza ona ryzyko wystąpienia otyłości; osoby otyłe bardziej obciążają swoje stawy, a chory na hemofilię powinien tego unikać
  • zaszczepić się przeciwko WZW B
  • przypadku wystąpienia wylewów dostawowych lub domięśniowych stosować rehabilitację zajętego stawu lub mięśnia pod nadzorem fizjoterapeuty, który pomoże rozciągnąć zajętą okolicę ciała, przywrócić ruchomość stawu oraz pouczy, jak zabezpieczać się przed urazami
  • pozostawać pod stałą opieką stomatologiczną (najważniejsze jest regularne mycie zębów oraz kontrolne wizyty u stomatologa).

Jakie powikłania mogą wystąpić u chorych na hemofilię?

Głównym powikłaniem w przebiegu hemofilii jest artropatia hemofilowa. Oprócz tego mogą wystąpić powikłania samego leczenia choroby. Należą do nich: reakcje alergiczne, zaburzenia immunologiczne, wystąpienie przeciwciał przeciwko podawanym czynnikom krzepnięcia, zakażenia wirusami zapalenia wątroby typu B lub C, a także zakażenie HIV.

Dużym problemem w terapii czynnikami krzepnięcia jest powstawanie tzw. inhibitorów czynników krzepnięcia, czyli przeciwciał przeciwko czynnikowi VIII (dotyczy 15–30% chorych na ciężką hemofilię A) oraz przeciwko czynnikowi IX (dużo rzadziej, dotyczy mniej niż 5% chorych na ciężką hemofilię B). Organizm ludzki wytwarza inhibitory (przeciwciała, białka) przeciwko podawanemu czynnikowi krzepnięcia. Uznaje go za „obcy” i próbuje zniszczyć. Przeciwciała neutralizują działanie podanego czynnika, przez co leczenie krwawień jest mniej skuteczne lub zupełnie nieefektywne. Obecność inhibitora czynnika krzepnięcia należy podejrzewać w przypadku, kiedy pomimo podawania czynników krzepnięcia – krwawienie nie ustępuje. Trzeba wtedy pobrać krew do badania na obecność inhibitorów.

W zależności od sytuacji (przygotowanie doraźne do operacji, profilaktyka długoterminowa) oraz od stężenia inhibitorów czynników krzepnięcia można wówczas stosować większą dawkę koncentratu czynnika, koncentrat aktywowanych czynników zespołu protrombiny lub rekombinowany czynnik VIIa. Leczenie takie jest stosunkowo drogie, przez co jego dostępność jest nadal ograniczona.

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie hemofilii?

Nie ma możliwości całkowitego wyleczenia hemofilii. Można tylko kontrolować jej przebieg i zapobiegać powikłaniom. Prawidłowo prowadzone leczenie profilaktyczne odpowiednim czynnikiem krzepnięcia pozwala na uniknięcie lub minimalizację powikłań hemofilii, a w szczególności artropatii hemofilowej i poważnych krwawień.

Hemofilia: znajdź hematologa w twojej okolicy

28.08.2017
Doradca Medyczny
  • Czy mój problem wymaga pilnej interwencji lekarskiej?
  • Czy i kiedy powinienem zgłosić się do lekarza?
  • Dokąd mam się udać?
+48

w dni powszednie od 8.00 do 18.00
Cena konsultacji 29 zł

Zaprenumeruj newsletter

Na podany adres wysłaliśmy wiadomość z linkiem aktywacyjnym.

Dziękujemy.

Ten adres email jest juz zapisany w naszej bazie, prosimy podać inny adres email.

Na ten adres email wysłaliśmy już wiadomość z linkiem aktywacyjnym, dziękujemy.

Wystąpił błąd, przepraszamy. Prosimy wypełnić formularz ponownie. W razie problemów prosimy o kontakt.

Jeżeli chcesz otrzymywać lokalne informacje zdrowotne podaj kod pocztowy

Nie, dziękuję.
Poradnik świadomego pacjenta