Powiększenie śledziony, czyli inaczej splenomegalia, jest istotnym objawem, który zawsze wymaga konsultacji lekarskiej. Ból w okolicy śledziony, czyli po lewej stronie jamy brzusznej, tuż pod żebrami, najczęściej związany jest z jej nieprawidłowym rozmiarem. Dolegliwości te należy różnicować z bólem żołądka, który bezpośrednio ze śledzioną sąsiaduje.
Co to jest powiększenie śledziony (splenomegalia) i jaki jest mechanizm jej powstawania?
Śledziona jest jednym z narządów leżących w jamie brzusznej. W warunkach prawidłowych ukryta jest pod żebrami, po lewej stronie, pomiędzy żołądkiem i lewą nerką. Jest narządem pełniącym istotne funkcje, ale nie jest niezbędna do życia. Czasami, zwłaszcza po wypadkach skutkujących obrażeniami brzucha, śledziona zostaje uszkodzona i może zostać usunięta.
Najistotniejsze zadania śledziony wynikają z jej budowy. W jej wnętrzu napotkać można wysepki zbudowane z krwinek białych wyspecjalizowanych w wyławianiu i zwalczaniu drobnoustrojów, które omywane są przez krew przepływającą przez śledzionę. Narząd ten precyzyjnie wybiera z krwiobiegu stare i zużyte krwinki, ponadto jako jeden z pierwszych strażników organizmu wykrywa krążące we krwi bakterie, wirusy i inne drobnoustroje, unieszkodliwiając je. Śledziona stanowi również obszerny magazyn krwi, w razie potrzeby jest w stanie kilkukrotnie zwiększyć swoją objętość.
Przeczytaj też odpowiedź lekarza: Czy osoba posiadająca 3 śledziony ma większą odporność?
Powiększenie śledziony (splenomegalia) - objawy
Ryc. 1. Powiększoną śledzionę można wyczuć poniżej żeber po lewej stronie
Powiększenie śledziony to stan, w którym dochodzi do zwiększenia wymiarów narządu tak, że jest to wyraźnie zauważalne w badaniu brzucha (można wyczuć śledzionę poniżej żeber po lewej stronie) lub opisane w badaniu USG. Lekarze nazywają ten objaw splenomegalią, a jeżeli powiększona jest również wątroba, mówi się o hepatosplenomegalii (zob. Powiększenie wątroby).
Powiększenie śledziony wynikać może:
- ze zwiększonej objętości krwi zalegającej wewnątrz narządu
- z reakcji organizmu na infekcję bakteryjną lub wirusową
- jako wynik odkładania się w śledzionie różnych substancji, których organizm nie jest w stanie prawidłowo przetwarzać
- z obecności zmian w obrębie śledziony, takich jak torbiele, naczyniaki itd.
- z nieprawidłowo wzmożonej pracy śledziony (tzw. hipersplenizmu)
- obecności zmian nowotworowych.
Powiększenie śledziony (splenomegalia) - przyczyny
Przyczyny infekcyjne są najczęstszym powodem powiększenia śledziony, zwłaszcza u dzieci. Należą do nich zakażenia wirusowe (mononukleoza zakaźna, cytomegalia), rzadziej zakażenia bakteryjne, zakażenia pierwotniakowe (toksoplazmoza, malaria).Choroby krwi skutkujące powiększeniem śledziony to anemie hemolityczne, czyli przebiegające z rozpadem krwinek czerwonych, zarówno wrodzone (np. sferocytoza, talasemie), jak i nabyte. Związane są z koniecznością utylizacji szybko rozpadających się krwinek czerwonych lub ich „odławianiem” przez śledzionę w przypadku komórek o znacznie zmienionym kształcie.
Śledziona powiększa się również u pacjentów z chorobami metabolicznymi, inaczej spichrzeniowymi, np. chorobą Gauchera, Niemanna i Picka, mukopolisacharydozami, skrobawicą. Jest efektem odkładania substancji powstających na skutek wad metabolizmu.
Powiększenie śledziony może wystąpić w przypadku ostrych i przewlekłych białaczek lub chłoniaków.
Kolejną grupą chorób skutkujących powiększeniem śledziony są stany przebiegające z tzw. nadciśnieniem wrotnym, w którym na skutek zwężenia naczyń krwionośnych łączących śledzionę z wątrobą i innymi narządami znajdującymi się w jamie brzusznej dochodzi do utrudnienia przepływu krwi. Choroby wywołujące taki stan, to m.in. marskość wątroby, zespół Budda i Chiariego, zakrzepica, zwężenie, jamistość żyły wrotnej, ucisk przez guz.
Przeczytaj też odpowiedź lekarza: Przewlekłe bóle brzucha po lewej stronie pod żebrami
Choroby reumatologiczne, które objawiać się mogą powiększeniem śledziony, to np. reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, małopłytkowości autoimmunologiczne, reakcje po niektórych lekach, a także sarkoidoza.
Rzadko występuą sytuacje, gdy powiększenie śledziony pojawia się w przebiegu torbieli wrodzonych, pourazowych, pozawałowych; ropni, zmian nowotworowych, zarówno wywodzących się ze śledziony, jak i zmian przerzutowych.
Co robić w razie wystąpienia powiększenia śledziony (splenomegalii)?
Ponieważ powiększenie śledziony występuje w przebiegu wielu chorób – często łagodnych, ale czasami mogących stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia chorego – należy zawsze znaleźć jego przyczynę. Istotne jest zgłoszenie się do lekarza POZ w celu rozpoczęcia stosownej diagnostyki.
W przypadku pacjentów z powiększoną śledzioną, którzy odczuwają nagłe bóle brzucha po lewej stronie, wskazana jest pilna konsultacja lekarska lub wezwanie zespołu ratownictwa medycznego w celu wykluczenia pęknięcia śledziony. Zawsze należy pamiętać o ocenie śledziony u pacjentów po wypadkach komunikacyjnych lub urazach brzucha.
Co zrobi lekarz, jeśli zgłosimy się z powiększeniem śledziony (splenomegalii)?
Podstawą każdego procesu diagnostycznego jest starannie zebrany wywiad. Lekarz z pewnością będzie pytał o: czas wystąpienia dolegliwości, inne objawy, np. gorączki, bóle brzucha, infekcje w ostatnim czasie, zwiększoną skłonność do siniaczenia się, osłabienie, bladość skóry, choroby przewlekłe lub stosowane leki, także używki stosowane przez pacjenta, wywiad rodzinny – czy u kogoś z bliskich występowała niedokrwistość, nasilone krwawienia, nowotwory, choroby hematologiczne.
W badaniu lekarz ocenia wielkość powiększonej śledziony, poszukuje oznak infekcji, powiększonych węzłów chłonnych, ocenia obecność poszerzonych naczyń na skórze brzucha, a w przypadku dzieci ważna jest również ocena wzrostu i masy ciała, oraz rozwoju.
Już w gabinecie lekarza POZ można uzyskać skierowanie na podstawowe badania, jak morfologia krwi i inne badania biochemiczne pomagające ocenić stan organizmu i wskazać właściwy tor diagnostyczny. Wskazane jest również wykonanie USG jamy brzusznej w celu oceny wielkości wątroby i śledziony, należy również ocenić pozostałe narządy jamy brzusznej, a – w miarę możliwości – przepływ krwi w naczyniach krwionośnych znajdujących się w sąsiedztwie wątroby i śledziony. Dalsza diagnostyka uzależniona jest od najbardziej prawdopodobnej przyczyny powiększenia narządu.
Przeczytaj więcej o diagnostyce: Morfologia krwi
Powiększona śledziona - co można jeść?
W przypadku powiększenia śledziony ograniczenia dietetyczne wynikają nie tyle z samego powiększenia narządu, co z choroby podstawowej, która wywołała ten objaw. W zależności od rozpoznania wskazane jest dopasowanie diety według zaleceń lekarza. W przypadku niektórych chorób metabolicznych konieczne może być wykluczenie niektórych produktów z diety. Chorzy na nowotwory – w zależności od etapu leczenia – mogą wymagać dodatkowej suplementacji – produktów bogatych w substancje odżywcze, a w okresach po chemioterapii produktów lekkostrawnych, niedrażniących błon śluzowych przewodu pokarmowego. W przypadku uszkodzenia wątroby wskazane jest unikanie produktów wysokoprzetworzonych, niektórych leków, alkoholu i innych używek. W razie jakichkolwiek wątpliwości dotyczących żywienia w chorobie przewlekłej należy zasięgnąć opinii lekarza prowadzącego lub zasięgnąć porady dietetyka.